Civilization III
Dⁿnyay² yeni ba■tan yaratmak iτin bundan uygun zaman
dⁿ■ⁿnⁿlemez... Bugⁿnlerde haberleri izlerken ac² τekiyorsan²z bir de siz
deneyin, gerτekten de dⁿnya ■imdikinden daha farkl² olabilir miydi?
Bu yaz², Firaxis taraf²ndan haz²rlanm²■ bir reklam
τal²■mas² de≡ildir, iτerikteki tⁿm ÷vgⁿ, co■ku ve abart² unsurlar²n²n
sorumlulu≡unu bizzat ⁿstleniyorum.
Derhal konuya girmekte fayda g÷rⁿyorum,
bugⁿne dek yap²lan say²s²z Civilization oyunundan sonra (say²s²z diyerek
abart²yor olabiliriz, exp. paketleriyle filan hepsini toplasan²z Civilization
τizgisinde yakla■²k 10 tane oyun s÷z konusu) ortaya τ²kan kesin bir sonuτ
var: Bu oyun, bir τe■it krall²k. Yani Civilization Cumhuriyeti gibi bir
tan²m kullanmak bⁿyⁿk hata olur, τⁿnkⁿ ÷yle demokrasilerde oldu≡u gibi
her defas²nda ba■ka birinin y÷netiminde, ba■ka ba■ka kadrolarla kotar²lacak
bir ■ey de≡il ■u Civ. Bir Civilization oyunu yap²lacaksa buna Sid Meier
ailesinin kan²n² ta■²mayan birinin talip olmas² bile yersiz. Civilization
krall²≡²n²n taht²nda oturan adam yerini ancak kendi kan²ndan (Firaxis
tayfas²) birine b²rakabilir. Bunun aksini dⁿ■ⁿnⁿp kollar² s²vayanlar iτin
en az²ndan benim bu uyar²dan ba■ka yapacak bir ■eyim yok art²k. Call to
Power'da duydu≡um hayal k²r²kl²≡² ile Civilization III'de kar■²ma τ²kan
her ayr²nt²da g÷zlerime hⁿcum eden mutluluk g÷zya■lar²n² (bkz. Sayfa 38,
Uyar²) kar■²la■t²rd²≡²mda bu ÷nyarg²n²n giderek bir saplant²ya d÷nⁿ■tⁿ≡ⁿnⁿ
itiraf ediyorum.
Civilization III'ⁿn τ²k²■²ndan k²sa sⁿre ÷ncesine kadar, kendi resmi sitesi
dahil hiτbir yerde oyuna ait fazlaca bir detay bulamad²≡²m² hat²rl²yorum.
Do≡rusu bunun tek aτ²klamas²n²n "kaportas² do≡rultulmu■ bir Civilization
II geliyor" oldu≡una inanmak hiτ iτimden gelmemi■ti. Zaten aτ²l²■
videosundan itibaren oyunun beni onaylarcas²na yeni ayr²nt²lar sunmas²yla
bu kⁿτⁿk ■ⁿphe de "τengeli kopmu■ soru i■aretleri τ÷plⁿ≡ⁿ"ne
savrulup gitti.
Oyunun τ²kmas²na daha aylar varken tek tek ortaya d÷kⁿlen yeni ÷zelliklerin
anlat²ld²≡² haberler yerine s²r perdesinin k²sa sⁿre ÷nce ve neredeyse
birdenbire aτ²lmas², en τok ve hatta belki de sadece preview yazarlar²n²n
ekme≡ine ya≡ sⁿrmⁿ■tⁿ (bkz. Level - Ekim 2001). S²rf bu nedenle bile olsa
adamlara minnettar kalabilirim bu oyun iτin ama o kadar bencil de≡ilim,
bana gⁿvenebilirsiniz, yani en az²ndan iτinde bulundu≡unuz ■u d÷rt sayfa
boyunca... ▐imdi g÷zⁿmde bⁿyⁿdⁿkτe bⁿyⁿyen ■u yenilikleri, "anlat²lmaz
ya■an²r" kli■esini de ÷n ko■ul olarak koyup tek tek s²ralama zaman².
Buyrun.
Entellektⁿel bir histeri?
Y²llard²r oynad²≡²n²z Civilization II'de, hele de oyunun ba■lar²nda, zar
zor ⁿretti≡iniz Settler'lar² "yol mu yaps²n, yoksa tar²m m², yok
yok en iyisi gitsin ■urac²≡a bir ■ehir kursun, ama giderken yol da yaps²n
bari" gibi τeli■kilerle ordan oraya sⁿrdⁿ≡ⁿnⁿzⁿ unutmu■ olamazs²n²z.
Fakat art²k unutabilirsiniz. Daha ⁿzerine yerle■ti≡i topraklara dair oryantasyon
sⁿrecini tamamlayamadan, ⁿlkesi iτin saτ²n² sⁿpⁿrge etmesini emretti≡iniz
bu zavall² adamc²klar²n ■imdiki tek g÷revi ■ehir kurmak. Yol-su i■lerine
ise 
worker'lar
(amele?) bak²yor. Amele deyip geτmeyin, elleri nas²rl² bu adamlar, oyuna
ba■lad²≡²n²z bir avuτ topraktan dⁿnyaya yay²lma h²z²n²z²n en ÷nemli belirleyicilerinden.
Ayr²ca bu ak²ll² ve itaatkar adamlar²n²za sadece "τal²■" emir
verip b²rakt²≡²n²zda da hiτ saτmalamay²p i■e koyuluyorlar ve ⁿlkede kaz²lacak
τukur, sulanacak arazi kalmayana kadar devam ediyorlar. Bⁿtⁿn i■ler bitince
ise uslu uslu en yak²ndaki ■ehre girip bekliyorlar.
▐ehirlerinizde ne kadar τok tar²m yaparsan²z o kadar τabuk bⁿyⁿyor, ne
kadar τok yol in■a ederseniz o kadar h²zl² yeni yerle■imler kurabiliyorsunuz
ki Civ III'ⁿn en ÷nemli yeniliklerinden biri bu. Yani en k²sa zamanda
birbirine pek de yak²n olmayan noktalara ■ehirler kurmal² ve bu ■ehirlerin
nⁿfus, kⁿltⁿr gibi parametrelerini yⁿksek de≡erlerde tutarak etki alanlar²n²
geni■letmelisiniz. Bu elbette Civ II'de de ÷nemliydi ama art²k τok daha
÷nemli olmas²n²n sebebi ⁿlke s²n²rlar² diye bir ■eyin olmas², inan²r m²s²n²z
Tⁿrkiye ve Yunanistan aras²nda bitmek bilmeyen polemiklerin ba■ akt÷rⁿ
olan Ege Denizi'nden bildi≡imiz "karasular²" hadisesi bile bir
■ekilde var oyunda. Eskiden ■ehirlerin kendi s²n²rlar² vard² ve her biri
÷zerk birer merkez gibi sadece kendi askerlerinden, kendi nⁿfusundan,
kendi topraklar²ndan sorumluydu. ▐imdi ise ■ehirlerin s²n²rlar² geni■ledikτe
arada kalan ba■²bo■ toprak parτalar²n²n hakimiyeti de sizin oluyor ve
buralardaki τok ÷nemli stratejik kaynaklar² kullanma hakk²n² da kimseye
kapt²rmam²■ oluyorsunuz.
Bence oyundaki en ÷nemli yenilik, bildi≡imiz dⁿnya dⁿzeniyle τeli■en bu
saτma sistemin de≡i■mesi olmu■. B÷ylece art²k her kare topra≡²n τok ciddi
stratejik ÷nemi var.
Bir
τe■it ÷lⁿmsⁿzlⁿk iksiri?
Oyun yine Milattan ╓nce 4000 y²l²nda ba■l²yor. Kaybedecek hiτbir ■eyiniz
olmas²n istiyorsan²z, gerτek hayattan da al²■²k oldu≡unuz ⁿzere, o noktada
"quit" demelisiniz τⁿnkⁿ geτen her y²l sizi vaatkar bir gelecekle
mⁿthi■ bir bozgun aras²nda g÷tⁿrⁿp getirecek. Elbette bu sⁿreτte esas
÷nemli olan ■ans de≡il, kafan²zdaki zafer stratejisini nas²l uygulad²≡²n²z.
Seτiminizi do≡ru yapmal²s²n²z, ▌ngiliz mi olacaks²n²z, Irakl² m², M²s²rl²
m² yoksa Amerikan m²? Eski oyundakinin aksine, ²rk seτimi etkisiz eleman
de≡il. Di≡er baz² strateji oyunlar²ndan bildi≡imiz ²rka g÷re ⁿstⁿn ve
zay²f yanlar ve ÷zel birimler art²k Civilization iτin de geτerli. Ama
ben bu oyunda, Civ kaderine inanm²■ biri olarak, ²rk seτimi yapma ■ans²m²z²n
olmamas²n² beklerdim. Yine de bu noktaya tak²lmay²p rastgele bir ²rkla
da ba■layabiliriz ve stratejimizi do≡am²z²n gerektirdi≡i y÷nde τizmeyi
deneyebiliriz.
Oyunun hemen ba■lar²nda, daha ÷nce gerτek dⁿnyadakinden ba■ka hiτbir strateji
oyununda g÷rmedi≡iniz bir yenilikle sars²labilirsiniz: Kⁿltⁿr emperyalizmi.
Bir ■ehir ne kadar τok kⁿltⁿr binas²na ve nⁿfusa sahipse bulundu≡u co≡rafi
b÷lgede belli bir kⁿltⁿrel etki alan²na kavu■uyor. ╟evredeki ■ehirler
de kⁿltⁿr fakiriyse ve y÷netimle aras² iyi de≡ilse sizin ⁿlkenize kat²lmak
istedi≡ini s÷ylⁿyor. Bu durumda onlar² memnuniyetle aran²za kabul etmekten
ba■ka bir ■ey yapman²za gerek kalm²yor. Belki top tⁿfekle y²llarca alamayaca≡²n²z
bir ■ehir, hiτ kan τ²kmadan size kat²l²veriyor. Bir τe■it bonus...
Bu durumda, dⁿnyadan uzak kⁿτⁿk bir adada oyuna ba■lamak eskisinden τok
daha bⁿyⁿk bir dezavantaj. ╟ⁿnkⁿ kⁿltⁿr emperyalizmi, ÷zellikle oyunun
ba■lar²nda, τok kazanτl². Hele de ba■kentiniz, iτindeki saraydan ÷tⁿrⁿ
iyi bir kⁿltⁿr de≡eri ta■²d²≡²ndan kolayca τevresindeki kⁿτⁿk yerle■imleri
ba■tan τ²karabiliyor ama dedi≡imiz gibi bir yere kadar...
Sak²n ola ki "aman ne gⁿzel, benim zaten genel kⁿltⁿrⁿm iyidir, hiτ
askeri yat²r²m yapmadan bⁿtⁿn dⁿnyay² ele geτiririm" gibi bir yan²lg²ya
dⁿ■meyin. Bu oyunun gerτek dⁿnyay² taklit etti≡ini ve bir noktadan sonra
insanlar² bir tap²nak ya da piramitle kand²rman²n hiτ de mⁿmkⁿn olmad²≡²n²
unutmay²n. Ayr²ca kⁿltⁿrle manipule etti≡iniz ba■ka ²rktan insanlar kendi
k÷klerini unutup do≡rudan sizden biri haline gelmiyor. ╓rne≡in ele geτirdi≡iniz
■ehir Almanlara aitse, o ■ehrin insanlar² Alman olarak kalmaya devam ediyor
ve di≡erlerinden τok daha τabuk ayaklanabiliyor.
Resimli tarih atlas²?
Civ kaderi diye s÷zⁿnⁿ etti≡im ■ey eskisinden τok daha bask²n bir ÷≡e.
╟ⁿnkⁿ stratejik kaynak denen bir tak²m do≡al kaynaklar var ki bunlara
oyuna ba■lad²≡²n²z ve zamanla yay²ld²≡²n²z topraklar ⁿzerinde sahip de≡ilseniz
dⁿnya hiτ de kolay bir yer de≡il. ╓rne≡in petrol, ÷rne≡in lastik, ÷rne≡in
demir, bunlar yoksa zafer de yok... Diyelim ki bilimde di≡er medeniyetlerin
÷nⁿnde, h²zla ilerlediniz. ▐ehirleriniz gⁿvende, paran²z bol, yani Civ
II ko■ullar²nda tank yap²p dⁿnyada ter÷r estirmek iτin mⁿkemmel bir zaman.
Fakat tank ⁿretebilecek teknolojiye ula■t²≡²n²z halde elleriniz ba≡l²
beklemek zorunda kalabilirsiniz τⁿnkⁿ elinizde tek damla petrol kayna≡²
yok. Kesinlikle sinir bozucu.
B÷yle
bir durumda seτenekleriniz; ya eski teknolojiyle ve en psikopat ruh halinizle
sava■acaks²n²z (bkz. imangucu.sav), ya buraya kadarm²■ deyip duraklama
devrine girip s²k²lacaks²n²z (bkz. yeterbe.sav), ya da size petrol satacak
bir mⁿttefik bulacak ve tank² ⁿrettikten sonra ilk i■ olarak bu kayna≡²n
tek sahibi olmak iτin s÷z konusu ⁿlkeye bodoslama gireceksiniz (bkz. salakzulu.sav).
Bu arada oyundaki save dosyalar² inan²lmaz yer tutuyor, anlam veremedim.
Bⁿyⁿk bir oyun...
Birkaτ y²l ÷nce ilk Civilization yaz²m² yazd²≡²mda ba■l²≡² Bⁿyⁿk Oyun'du
ve CivIII'ⁿ beklerken korktu≡um ■eylerden biri de bu s÷zⁿ geri almak zorunda
kalmakt². Buna gerek kalmamas², hatta bu tarz oyunlar² sevenler iτin yeni
oyunun her zamankinden bⁿyⁿk oldu≡unu g÷rmek iyi bir duygu. Oyunun Credits'inde
Sid Meier's Civilization III ba■l²≡² alt²nda Sid Meier ad² yok, Firaxis
ekibi ve di≡erleri diye s²ralan²yor liste ve ortaya koyduklar² i■ bir
sonraki ad²ma kadar (CivIV?) tozlanmayacak bir CD'den ibaret (gerτi oyunu
kurduktan sonra hala CD olmadan da τal²■t²rabiliyorsunuz ama bu cⁿmleyi
bir ■ekilde ba≡lamam gerekiyordu). Ama zaten bir oyuncu olarak, bir oyundan
bundan daha fazlas²n² istemek haks²zl²k de≡il mi? Ah, bir de multiplayer
seτene≡i olsayd²...
Sadece bir ⁿtopya?
Civilization
III'ⁿn getirdi≡i genel mant²k, oyunun eski Civilization'lardan sadece
biτim de≡il iτerik olarak da ayr²lmas²n² sa≡l²yor ve nas²l oluyorsa, kendini
bilmez birkaτ fundamentalist d²■²nda (ki art²k Civilization'da bile b÷yle
bir y÷netim biτimi yok) herkesi ekran kar■²s²nda kilitleyecek kadar da
iyi sunuyor bu yenilikleri. Art²k modas² geτmi■ stratejilerle dⁿnyay²
y÷netmeye kalkt²≡²n²zda muhakkak bir yerde t²kan²p kal²yorsunuz. Bunlardan
biri de di≡er ⁿlkelerle olan ili■kileriniz. Eskiden sadece topraklar²n²za
girdikleri zaman "τ²k d²■ar²" diye azarlad²≡²n²z ve bunun d²■²nda
muhattap olmadan da gayet gⁿzel geτinip gitti≡iniz sanal zeka rakipleriniz
art²k k÷■elerinde oturup sonlar²n²n gelmesini beklemiyor. Art²k ╟in Seddi'ni
ya da Birle■mi■ Milletler'i yapt²≡²n²z iτin kimse ÷nⁿnⁿzde iki bⁿklⁿm
de≡il. Birlikte payla■t²≡²n²z bu dⁿnyada, di≡erlerine muhtaτ oldu≡unuzu
unutmay²n.
Di≡erleriyle ili■kinizi bu kadar kritik yapan en ÷nemli hususlardan biri
ticaret. Az ÷nce s÷zⁿnⁿ etti≡imiz stratejik kaynaklar²n ne kadar de≡erli
oldu≡unu onlar da sizin kadar iyi biliyor ve hiτ de ucuza b²rakm²yorlar
ellerindekileri. Niyetim burada oturup bir strateji rehberi yazmak de≡il
(bkz. Eser Gⁿven), o yⁿzden kimden neyi hangi ko■ullarda koparaca≡²n²z
konusunu atlay²p yine bu ba■l²k alt²ndaki bir ba■ka hususa temas etmek
istiyorum.
Bilirsiniz, eskiden di≡er uluslarla ileti■ime geτti≡inizde do≡rudan onlar
sizden bir ■eyler isterdi ve siz de reddederdiniz. Bu reddetme i■i uzay²p
gittikτe de iki ⁿlke aras²ndaki ili■kiler gerginle■tikτe gerginle■irdi.
Art²k b÷yle de≡il, art²k siz de τe■itli de≡i■ toku■ ÷nerileri g÷tⁿrebiliyorsunuz
ve bunu yaparken dan²■man²n²z bir k÷■ede durup mesela "bunu asla
kabul etmezler" ya da "iyi fikir, bunu ÷nerelim" diyor.
▌stedi≡iniz her alanda (diplomasi, kaynak, bilim vs.) ÷neri g÷tⁿrebiliyorsunuz
ve gerτekten de i■e yarad²≡² oluyor. Her anla■ma 20 turn iτin geτerli
oluyor ki bence bu da iyi dⁿ■ⁿnⁿlmⁿ■ bir ayr²nt².
Yeri gelmi■ken, dan²■manlar²n hakkaten de s÷z dinlenesi adamlar olmas²
(bkz. Dick Cheney) bir Civilization oyununda ilk kez kar■²m²za τ²kan bir
■ey. ▄lkede i■lerin nas²l gitti≡ine topluca bakmak istedi≡inizde bunu
gerτekten yapabilmek, yaparken de konunun uzman² dan²■manlardan fikir
almak kesinlikle gerekli ve faydal² bir ■ey. Eskiden "her ■eyi ben
dⁿ■ⁿnmek zorunday²m, her i■e ben ko■mak zorunday²m, lider miyim hamal
m²y²m" tⁿrⁿnden isyanlar ya■ayanlar art²k "sen s÷yle, tamam
■imdi de sen s÷yle bakal²m" diyip koltuklar²nda gev■emenin keyfini
τ²karabiliyor.
Bⁿyⁿk bir oyun...
Birkaτ y²l ÷nce ilk Civilization yaz²m² yazd²≡²mda ba■l²≡² Bⁿyⁿk Oyun'du
ve CivIII'ⁿ beklerken korktu≡um ■eylerden biri de bu s÷zⁿ geri almak zorunda
kalmakt². Buna gerek kalmamas², hatta bu tarz oyunlar² sevenler iτin yeni
oyunun her zamankinden bⁿyⁿk oldu≡unu g÷rmek iyi bir duygu. Oyunun Credits'inde
Sid Meier's Civilization III ba■l²≡² alt²nda Sid Meier ad² yok, Firaxis
ekibi ve di≡erleri diye s²ralan²yor liste ve ortaya koyduklar² i■ bir
sonraki ad²ma kadar (CivIV?) tozlanmayacak bir CD'den ibaret (gerτi oyunu
kurduktan sonra hala CD olmadan da τal²■t²rabiliyorsunuz ama bu cⁿmleyi
bir ■ekilde ba≡lamam gerekiyordu). Ama zaten bir oyuncu olarak, bir oyundan
bundan daha fazlas²n² istemek haks²zl²k de≡il mi? Ah, bir de multiplayer
seτene≡i olsayd²...
INFO.........................................................
Bilgi ▌τin: www.civ3.com
Yap²m: Firaxis
Da≡²t²m: Infogrames
Minimum Sistem:
PII 300, 32MB RAM, 550 MB hard disk alan²
Multiplay: Yok
LEVEL Notu..........................................94
Grafik: Bugⁿnⁿn
Civilization'² b÷yle olmal²yd² zaten, bⁿyⁿk bir yarat²c²l²k ÷rne≡i de≡il
ama eskisiyle k²yaslanamaz bile.
Atmosfer: Oyuna ba■lad²ktan sonra biri kula≡²n²z²n
dibinde borozan ÷ttⁿrmedi≡i sⁿrece g÷zleriniz ekrana dikili kal²yor. Eh
atmosfer dedikleri de b÷yle bir ■ey olsa gerek.
Ses: Sesler τok iyi seτilmi■, mⁿzikler de
tarihsel olarak de≡i■ime geτiriyor. Caz sevenler bir an ÷nce 2000'li y²llara
geτmeye baks²n.
Oynanabilirlik: Her ■ey ellerinize b²rak²lm²■
durumda, k²sa bir al²■ma sⁿrecinin ard²ndan yapamayaca≡²n²z ■ey yok.